26 Mayıs 2010 Çarşamba

Kordelio/Kordoleon, Eski Karşıyaka













Eski İzmir'den de eski bir yer, güzeller güzeli Karşıyaka; 1922 yılına kadar da iki adı var, biri Karşıyaka, diğeri Kordelio. Kendisi de bendeniz gibi bir Karşıyaka'lı olan Aigai antik Kenti kazı kurulu başkanı ve Ege arkeolojisinin çok önemli uzmanı Prof. Dr. Ersin Doğer şunları belirtiyor;
"Varlığını Yamanlar (Antik Amanara) dağının güneye bakan yamaçlarından topladıkları alüvyonlu toprakla denizi dolduran çaylarına borçlu olan Karşıyaka. Son 30 yılda hızla kentleşen verimli topraklar üzerinde İzmir'i besleyen bostan ve sebze bahçeleriyle Neolitik çağdan itibaren (İ. Ö. 6. BİN) yaşamın varlığını sürdürdüğü Karşıyaka."
13, yüzyıldaki Bizans Kayıtlarında Kordoleon, 16. yüzyılın Osmanlı belgelerinde Kürdelen, Kurdelen, 19. yüzyıldan itibaren Kordelio olarak geçmekte."
Ersin Doğer İzmir'in Smyrna'sı kitabında Küçük Yamanlar Tepe'sine değinmiş ve diyor ki;
Karşıyaka bir antik kent olsaydı akropolisi de Küçük Yamanlar Tepesi olurdu. İzmir'e kuzeyden gelen karayoluna ve önünde uzanan verimli Karşıyaka düzlüğüne hakim olması nedeniyle Prehistorik çağlardan itibaren iskan görmüştür. Üzerindeki su deposu Neolitik çağdan (İ.Ö.6.bin) itibaren oluşan bir höyüğün tahrip edilmesi sonucu inşa edilmiştir. Tepe üzerinde rastlanan çanak, çömlek parçaları hemen hemen her devirde küçük de olsa burada bir yerleşimin varlığını işaret etmektedir. Karşıyaka'nın eski adı Kordelio'nun Bizans dönemindeki KORDOLEON'dan geldiği kesindir. Kordoleon adının da eski Helen dilinde şişlik. yumru, topuz başı, gürz" gibi anlamları bulunan "KORDULE" ile ilişkisi olması mümkündür. Tepe üzerindeki höyüğün de su deposu tarafından tahrip edilmeden önce bir şişlik gibi görünmesi nedeniyle tarihsel çağlarda "KORDULEİON" adını almış olmalıdır. (Kaynak:Ersin Doğer arşivi)
Kendisi de bizler gibi bir Karşıyaka'lı olan Prof. Dr. Bilge Umar ise "Aiolis " ve Türkiye'deki Tarihsel Adlar kitaplarında Kordelio ile ilgili şu bilgileri vermekte.
İzmir Karşıyaka'sının 1922 öncesinde Rumlar ve diğer azınlıklar tarafından kullanılan adı Kordelio, o yerin (Orada henüz yerleşim yoktu) ortaçağdaki adı Kordoleon'dan(Son o' su , Hellen Yazımında omega ile) gelmedir. (Bürchner, RE Smyrna maddesi, sayfa 736, satır 4)
Kendiliğinden anlaşılır ki 1880ler öncesinde şimdiki demiryolu ile deniz arasında bulunan bölümünde henüz deniz doldurulmadığı, kıyı çizgisi bugünkü demiryolunun pek yakınında olduğu için, o dönemde Kordoleon/Kordelio adı, yalnız Küçük Yamanlar Tepesi eteğinden günümüzdeki demiryoluna kadar uzanan bölgeyi, daha özellikle oradan ve eski kıyıyı izleyerek kuzeye uzanan yolu kastediyordu, "Bahçeler arasındaki geçidin yeri" anlamında idi ve Luvi dilinden ya da onun ardılı Lydia dilinden geliyordu, aslı Kordela yani Kord(A) ela iken, "geçit, boğaz, yol" anlamlarındaki Anadolu'lu ela/ile sözcüğünü içeren adlardan pek çoğuna yapıldığı gibi Hellenleşme döneminde, Hellen dilinin "yeri" anlamındaki -ion takısı eklenmiş, orasının bir geçit yeri olduğu vurgulanmak istenmiştir.
Karşıyaka ve yakın çevresindeki eskiçağ ve daha geç dönem yer adları da şunlar;
OKSOUS:Soğukkuyu
AGİA TRİADA:Turan
PETROTA:Naldöken
AMANARA:Yamanlar Dağı
TOMAZA:Şemikler
PAPAZA/PAPAS:Bostanlı
SİLLEİON:Çiğli
BARİS:Bayraklı
KAYNAKLAR:
iZMİR'İN SMYRNA'SI: Prof. Dr. ERSİN DOĞER-İletişim yayınları
AİOLİS:Prof. Dr. BİLGE UMAR-İnkilap yayınları
Eski Karşıyaka Fotoğrafları için Karşıyaka'lı hemşehrimiz Sevgili VEHBİ MOGOL'a çok teşekkür ederim. Kendisinin çok güzel bir Karşıyaka koleksiyonu var,, ayrıca VEHBİ MOGOL çok ustaca fotoğraflar çekiyor.
Değerli MÜŞERREF ABAY Hanımefendi bakınız Eski KARŞIYAKA ile ilgili neler yazmış.






Müşerref Abay


Benim sokağım 1793 sokak, şimdiki Mustafa Reşitpaşa İlkokulunun yanındaki sokak. 1946 yılında bu sokakta doğdum. Sokağımız ve civarı balıkçılıkla geçinen ailelerin yaşadığı bir yerdi. Akşam üzeri erkekler denize çıkar ağ atar sabah ağları toplayıp, dönerlerdi .Sokakta bir tek benim babam inşaat ustasıydı Karşıyaka’da özellikle Alaybey semtinin Arif ustasıydı. Birçok eve emeği geçmiştir. Ben Bostanlı İlkokulu’nda okudum. Bitirince ortaokul birinci sınıfı Karşıyaka Lisesi Şubesinde okudum. İkinci sınıfta Karşıyaka Lisesi’ne geçtim. Okulun arkasında büyük bir bahçe vardı. Amber ve çam ağaçlarıyla harikaydı. Okulumuz tam gün olduğu için öğle tatillerini bu bahçede geçirirdik. Bundan birkaç yıl önce gazetede hocalarımın fotoğraflarını gördüm. Kesip sakladım, coğrafyacı Melahat hanım, bedenci Mustafa Plevneli ve eşi Suat hanım Ali Rıza bey tarihçi Orhan bey matematikçi Halim Erker, Mehmet Aydın, türkçeci Tevfik Durak (sanıyorum Cevat Durağın babası)eşi Aliye hanım kimyacı Şule hanım tabiat hocası sıfırcı Kazım, Kemal Batu fizikçi Mürşide hanım müzikçi Suat hanım hatırladığım hocalarım.
Sınıfta haşarı öğrenciler arasında Ferit Tozkoparan fil Hamdi ve Seda vardı. Seda ingilizce hocamız Saime hanımı delirtirdi. Sıra arkadaşım Zuhal’in babası milletvekili Ömer Atavardardı. ve Yassıadadaydı hergün ağladığını hatırlıyorum. Okul çıkışı Zübeyde hanımın mezarının yanından geçip Karşıyaka İstasyonu’na oradan da mis gibi kokan mandalin bahçelerinin arasından eve giderdik. Çocukluğumda Bostanlı Camisi’nin yanında bir park vardı o parkın iki yanında bayramlarda DP ve CHP davulcuları getirirdi. Partililer kendi partilerinin getirdiği davullarla oynar eğlenirdi. Birde şimdiki köprünün yanında kumluk denen ve denize girilen bir yer vardı. Sokağımızdaki bir ailenin üç kızı vardı. Babasının kayığına binip bütün gün kumlukta yüzerdik. Zaten o kumluktan sonrası boş bir araziydi(sonra orada Nato’da çalışan Amerikalı subaylara evler yapıldı.Biz o araziden deniz börülcesi toplar salatasını afiyetle yerdik. Komşularımızın tuttuğu balıklarla. Şimdi ben orta okulu bitirdikten sonra çarşıda Foto Yıldız’ın köşesinden Ankara İlkokulu’na giden sokakta Sarı Araba’nın yanındaki vitrinden bozma bir dükkan olan düğmeci Muhittin’in yanında işe başladım ve bu bana çarşıdaki insanları esnafı tanıma imkanı sağladı. Hasan, Turan, Gode Cengiz ,Arif Dökel Karakulağı zaten biliyordum. Çocukluğumda dükkanında kitap kiralardı. günlüğüne annem alırdı. Okuma zevkini ilk tattığım yıllardı. Vapur iskelesinin karşısında Melek ve Atlas sinemaları vardı. Melek Sineması’nda seyrettiğim filmleri hala bazı kanallarda rastlıyorum. Çarşı içindeki Ses Sineması’nda “Avare” filmi oynarken izdihamdan sinemanın camları kırılmıştı. Çarşıda hafta sonlarında Kara ve Harp Okulu talebeleri üniformalarıyla dolaşır, genç kızlarda giyinip kuşanıp onlara hava atardı. Bir kaç arkadaşım bu dolaşmalarda tanışıp evlendi.


Her akşamüstü evlerimizin önünde otururken, satıcılar geçmeye başlardı. Dondurmacımız “Vatandaşın dondurması” diye bağırarak tertemiz bembeyaz önlüğü ve bonesiyle geçerdi. Yine küçük ama tertemiz camekanlı el arabasıyla küçük kaselerde aşure satan yaşlı amca. Camlı tepside rengarenk macunları çubuklara dolayıp satan macuncu. Pamuk helvacı, şambalici ,çocukların gözdesiydi. Kış geceleri tahin- pekmezci, bozacımız dolaşırdı. Evimizin hemen arkasında Vehbi Bey’in büyük bir tarlası vardı. O tarlada bir gece önce yazlık sinemada seyrettiğimiz filmi canlandırırdık. Parkın hemen yanında, Bostanlı yazlık sineması vardı. Sahibi Hasan abi, gündüzleri Karşıyaka’da noterlik, akşamları sinemacılık yapardı. Bir gece makine dairesinde yangın çıktı. Sinema da o gece kapandı .Parktan Karşıyaka istikametine yürüyünce, Bostanlı Camisi biraz ilerde Tabak’ların apartmanı. Dr. Ziya Ertemer’in evi vardı. O, bütün Bostanlının doktoruydu hastalığı ne olursa olsun herkes ona giderdi. Gidemeyenlerin hiç yorulmadan evine gider, çoğundan da ücret almazdı. Cuma günleri muayenehanesinde hastalarına ücretsiz bakardı. Babasının vasiyetiymiş. Evini geçince Osmanzade sokağı vardı. Bu sokaktan sola dönerseniz Nergiz Tren İstasyonuna yeni mahalleye, Ordu Sokağının başlangıcına, Reşadiye caddesi gelirdi. Yani şimdiki Girne Caddesi, sonra banyolar ilerde bahçelerinde heykeller bulunan bakımlı bahçeli iki üç katlı evler ve küçük bakımlı dar sokaklar….Bu sokaklardan birinde Karşıyaka Lisesi Şubesi vardi. Ortaokul birinci sınıfı burada okudum. Sonra Karşıyaka Vapur İskelesi… 50 li yıllarda şimdikinin yarısı büyüklüğünde içinde iki üç tane tahta bank olan eski bir bina… Buradan..Sola.. Karşıyaka Çarşısına girildiğinde sağda köşede bir gazeteci vardı. Burada her gazete ve dergiyi bulabilirdiniz. O yıllarda Hürriyet, Milliyet Gazeteleri akşam üstü gelirdi. Biraz ilerde Çığır Kırtasiye, solda Sami bey’in Pastanesi.. Sağda sıra sıra dükkanlar.. Ses Sineması, sebze hali, inzibat karakolu, Karakulak, Akdeniz Manifatura, Lame Kundura ve Karşıyaka Tren İstasyonu…Sağda Sami Bey Pastanesi’nden sonra …Krallar Manifatura, Çarşı Camii, Temizocak Kuyumcusu…. Yılmaz Temizocak sonradan İtimat Sucuklarının kızı Ayla ile evlenmişti….
Foto Yıldız, ismini hatırlayamadığım bir eczane… Yüncü Osman abi, İnanöz Otobüsleri yazıhanesi, polis karakolu ve İstasyon…. Bu çarşıda esnaflık çok ince bir sanattı… esnaf da, müşteri de birbirlerine hep güvenirdi. Pazartesi- perşembe günleri, öğleye kadar iş olmazdı. O zamanlar çamaşır makinesi pek yoktu. o günler hanımların çamaşır günleriydi. Esnaf birbirine çay içmeye giderdi. Sarı Arabanın sahibi ,çorapçı Fehmi, Muharrem Candaş, Hüsnü Sarıoğlu hatırladıklarım… Akşam 5 ten sonra çarşı hareketlenir, kimin hangi saate dükkanın önünden geçeceğini bilirdik..İşten çıkanlar… Vapurdan inenler… O yıllarda biz Nergis’e taşınmıştık. Eve yaya giderdim. İstasyona doğru yürür, oradaki faytonları geçer Nergis istasyonuna doğru Reşadiye’ye dönen caddeden sonra mandalin bahçelerini geçer Nergis istasyonun’a gelirdim. Buradan sola dönerseniz ,Osmanzade’den sahile varırdınız, sağa dönerseniz, Nergiz dolmuş duraklarından sonra bu cadde sırasıyla.. Yeni Mahalle burada da devamlı gittiğimiz Maviçiçek ve Mehtap isimli yazlık sinemalar vardı. İlerde Ordu Sokağı başlangıcı ve Dede başı ben demiryolu boyunca Şemikler istikametine yürürdüm. Evimiz iki istasyon arasında bahçe içinde bir evdi,etrafı sebze bahçeleriyle doluydu. Her şeyin tazesini buradan alırdık. Şimdi o bahçelerden eser yok…Hepsi apartman olmuş…Bitmiş…Sevgi ile kalın…