İzmir'de eskiçağlarda yer adları

İzmir'de eskiçağlarda yer adları

Karataş:Melantia
Karantina:Kallithea
Göztepe:Entopi
Güzelyalı:Myracti
Turan:Agia Triada
Naldöken:Petrota
Karşıyaka:Kordelio
Alsancak:Punta
Darağaç:Cerenage/Caranage
Yamanlar Dağı:Amanara
Harmandalı:Armanda
Şemikler/Kara Bostanlısı:Tomaza/Tomazo
Deniz Bostanlısı:Papas/Papa Scala
Kahramanlar:Mortakya
Havra sokağı,Keçeciler,İkiçeşmelik:Juderia
Buca:Kohl,Boudja
Üçkuyular:Uyracti
Yazıbaşı köyü:Fortuna
Kadifekale:Pagos
Eski İzmir,Bayraklı:Palaia Smyrna,Naulokhon limanı
Tepecik:Kintus,Qintus
Kokluca: Coryphaion/Korypaion/Opeon
Hacılar: İnoude/İnoudes
Işıklar:Lampidon
Mersinli:Myzsine
Değirmentepe/Değirmen Dağı:Coryphee/ Korife

İzmir'imizde antikçağda yer alan semt ve yer adları dikkatle incelendiğinde isimlerin hemen hepsinin özbeöz eski Anadolu dillerinden geldiği anlaşılmakta.Bu gerçek ise Anadolu uygarlıklarının yurdumuzdaki güçlü geçmişini daha yoğun ve güçlü araştırmamız gerektiğini bize göstermektedir.İzmir ve tüm Anadolu topraklarında yaşamış tüm uygarlıklar Anadolu dillerinden oluşan isimleri değiştirmeye çalışmış iseler de özellikle Tunç çağı kültürleri ve dilleri hala yer adlarında yoğun bir biçimde yaşamaktadır.

Kaynaklar:Ne demek İzmir;Buca,Niye Buca-Önder Şenyapılı_ODTÜ yayıncılık
Türkiye'deki Tarihsel Adlar-Bilge UMAR

Yukarıdakilere ilave olarak Prof.Dr. Ersin DOĞER'in kitabından şu yer adları da çıkıyor karşımıza;..
Mantaia:İkinci idari birim Lembos manastırı kayıtlarında Mantaia adıyla karşımıza çıkmaktadır.Bu idari birimin Prinobaris/Bornova ve Baris/Bayraklı ile komşu olduğu ortaya çıkmakta.Smyrna'nın doğusunda ve Olympos-Lembos yani Nif dağının kuzeybatı eteklerini kapsayan Mantaia'nın sınırları içinde Lembos manastırı da bulunuyormuş.Manta ismin yine luvi kökenli ana tanrıça kültünü tanımlayan bir yer adı tıpkı Magnesia/Manisa ,Madra,Matar-Metropolis,Maiandros/Menderes gibi..
Periklistra:Pınarbaşı
Mormonda/Mourmonta/Sancaklı kalesi:Amanara/Yamanlar dağında Doğançay köyünün 3km.kadar kuzeydoğusunda Kocabahçe mevkiindedir.Luvi kökenli bir yer adı daha.
Silleon:Bugünkü Çiğli(Konya'da bulunan Antik Sille'nin ismi ile hemen hemen ayni,luvi kökenli bir isim,ila eki luvi dilinde geçit anlamında,Umar'a göre Sille kutlu güzel geçit anlamında.Benzer örnek olarak Antalya'da Sillion/Silliyon antik kenti ve Anadolu'da yüzlerce Killik ismi var.O da luvi kökenli
Ommatas:Yukarıda levanten agirlikli bir isim olarak Entopi geçiyordu.Günümüzde Susuzdede olarak bilinen Göztepe olması kuvvetle muhtemel.
Palatia:Balatçık
Memanimenos/Mainomenos:Menemen ovası
Oksous:Karşıyaka'da soğukkuyu.Kökende yine eski Anadolu dillerinin belirtileri var.
Melanpagos:Gökkaya,yamanlar dağının kuzey yamacında Emiralem (Amuralema-B.Umar) çayının açtığı vadinin başlangıcında Gökkaya adı verilen yalçın ve sivri kayanın bulunduğu yerde.iö.1.yy.da terkedilmiş bir yerleşim.
Sivrikaya Kaletepe:Pınarbaşı'ndan sonra İzmir-Aydın otoyolunun rotası Gökdere köyüne kadar Arapderesi vadisine paralel gider.Gökdere'nin hemen güneydoğusunda Sivrikaya üzerinde iö.4.yy.da Smyrna'nın ileri karakollarından birisidir.
Belkahve Geçidi ve Kalesi:Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün de konakladığı kale,ilkçağların önemli bir kalesiydi.
Teganion:Muhtemelen Turan...En eski isimlerinden biri olmalı,Agia Triada ismini önce vermiştik.
İzmir'in Smyrna'sı -Prof. Dr. Ersin DOĞER-İletişim yay.
Menemen ya da Tarhaniyat Tarihi- Prof. Dr. Ersin Doğer-Sergi Yayınevi
Türkiye'deki Tarihsel Adlar-Prof.Bilge UMAR-İnkilap yay.
İlkçağda İzmir-Cecil John Cadoux-İletişim yay.


ANTİKÇAĞ'LARDA İZMİR VE ÇEVRESİNDEKİ YER ADLARI:
KARABURUN YARIMADASI ve Çevresi:
Karaburun yarımadasının Kalkolitik(Bakır çağı)çağdan itibaren iskan gördüğü anlaşılmakta.
Tunç(Bronz) çağına tarihlenen bazı bulguların ve aletlerin ÇAKMAKTEPE höyüğünde bulunması Karaburun'un çok eski bir yerleşim yeri olduğunu kanıtlamakta.
Bilinen en eski adı MİMAS.Eski Karaburun'dan, bazı harita ve belgelerde,STELAR veya STELARİUS
isimli bir yerleşim yerinden söz ediliyor.Gene eski haritalarda CAPO CALABERNO olarak adlandırılmakta.
Yarımada TÜRK egemenliğine geçtikten sonra AHURLU veya AHIRLI olarak anılmış.
16.Yüzyılın ünlü denizcilerinden PİRİ REİS,KİTAB-I BAHRİYE'sinde yarımadanın kıyıları hakkında ayrıntılı bilgi vermiş.Ayrıca biraz da MİMAS isminin üzerinde duralım.Bir Titan,dev adı olarak görülüyor.Ancak Prof.Bilge UMAR adın aslının LUVİ dilinden M(a)ima ,MA Halkı yani (Ana tanrıçaya tapan halk)olduğu kanısında.
Bu örnek bile içersinde bulunduğumuz coğrafyanın Anadolu kültürü bakımından ne kadar önemli eski tunç çağı yerleşimlerine kadar uzandığını kanıtlamakta..
Yörede araştırma yapan tüm antikçağ araştırmacılarının İzmir körfezinin hemen karşısında yükselen Karaburun yarımadasının görkeminden ve ilginç görünümünden etkilendiği de açıktır...



KARABURUN YARIM ADASININ TARİHSEL COĞRAFYASINA BİR BAKIŞ:

Karaburun veya eski adıyla MİMAS yarımadası üzerinde TEOS,KLAZOMENAİ ve ERYTHRAİ şehirlerinin toprakları bulunduğu bilinmektedir.Kuzeyde 1210 metreye ulaşan MİMAS(Akdağ) gerekse 600 metre olan KORYKOS (Kıran dağı)ve bunları birleştiren sırtlar KLAZOMENAİ ve TEOSun sınırlarını oluştururlar.KORYKOS ve çevresinin ERYTHRAİ toprakları içinde yer aldığı antik kaynaklarda belirtilmektedir.M.Ö.5.yüzyıldan beri isimleri antik kaynaklarda belirtilen,ERYTHRAİ'a bağlı ufak yerleşme yerlerini biliyoruz.MESATE BURNU Çeşme yarımadasının en kuzeyindeki burundur.(Top burnu) BOUTEİA/MELİ/MELİE Karareisçiftliği;
SİDOUSA Ahırlı ve saip,PTELEON Denizgiren,VOUTHİA/ VOİNİATİS Parlak,POLİKHNA Balıklıova.Ayrıca bu yörede bulunan üzerinde prohistorik kalıntılar barındıran Mordoğan'a yakıştırılan isim de MARDAWANA olup,LUWİ kökenli bir ismi çağrıştırmaktadır.Çünkü Mordoğan'da MERTEKYAN TEPE isimli 1039 metre yüksekliğinde bir tepe vardır.MELAİNA BURNU ise Karaburunun en kuzeyinde KYBELİA adlı bir yerleşim ile yer almaktaydı. ERYTHRAİ ile KHALKİS (Ilıca?) arasındaki şimdi Şifne ve Germiyan Yalısının da bulunduğu bölgenin isminin LEOPODON olduğu anlaşılıyor.KYSSOS bu günkü Çeşmenin antik çağdaki ismi.
KLAZOMENAİ'nin ilk iskanının erken tunç çağına kadar uzandığı kanıtlanmıştır.Bu yörenin ilk ismi KHYTRİON,KHYTRON ya da KHYTON idi.KLAZOMENAİ'ye yakın; DRYMOUSA,PELE,MARATHOUSSA gibi adlar taşıyan adalar vardır.Tıpkı ERYTHRAİ (Ildırı) çevresinde yer alan HİPPOUS ADALARI gibi,ONUS Mustafa Çelebi,PRASOLİ,MONAVTİ Ufakada,APEGA Çifte adalar,PETA yassıada,GONİ eşekadası bu adaların bilinenleridir.
KHALKİDİKİA Çeşme yarımadasının güneybatısında KHİOS Sakız adasına en çok yaklaştığı ARGENNON Ak burun ve daha aşağıdaki HALONNESOS Adası aşıldıktan sonra güneydoğuda KORYKOS(Kıran dağı)yöresine ve adını aynı dağdan alan KORYKİON-KORAKA (Kokar burnu)burnuna varılır.Burada da sn.Prof,Dr,H.ERKANAL araştırmalar yapmış ve çok önemli kalıntılar bulmuştur.Çılga mağarası da buradadır.Kokar burnundan sonra AİRAİ (Demircili) isimli yerleşime gelinir.TEOS bu yöredeki en önemli yerleşimdir.GERRAİDAİ adlı limanı ile ünlü Seferihisarın güzel beldesi Sığacıkta bulunan TEOS'tan içerde KYRBİSSOS adlı bir kale vardı. Güneyde Çıfıt kale diye bilinen MYONNESOS adlı küçük adadaki yerleşim vardır.
Ayrıca yörede bazı yerleşim tahminleri hala sürmektedir ve daha da süreceğe benzemektedir.Çeşmealtı yöresine HYPOKREMNOS,Alaçatı/Alacaat koyuna ERYTHRAS veya AGRİLYA Körfezi tesbitleri benzeşmektedir.
DAPHNOUSA'nın ise ERYTHRAİ karşısındaki THALOUSE adasına verilen isim olduğu önerileri getirilmiştir.ELAİOUS,HELOS,DORİON gibi küçük kale ve yerleşim yerlerinin ise nereler olduğu meçhuldur.Ayrıca bir Bizans yerleşimi olan ve bugünkü URLA ilçemizde eski cami ve yanındaki dere yakınında olduğu ileri sürülen BRYELA küçük yerleşimini de unutmamak gerekir.Unutmayalım ki Karaburun ve ülkemizin ilkçağ tarihi de Türkiye Cumhuriyet Tarihimiz kadar önemlidir ve bizim topraklarımızın ne kadar önemli bir coğrafyada olduğunu kanıtlamaktadır.
Kaynaklar:
ERYTHRAİ,Prof.Cevdet BAYBURTLUOĞLU Türk Tarih Kurumu Yayınları 1975
ESKİ ÇAĞDA EGE VE İZMİR Prof.Ekrem AKURGAL Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı 1993
EGENİN YEL DEĞİRMENLERİ Tepekule tarih dergisi Şükrü TÜL Yaz 2000
ADALAR DENİZ KILAVUZU Ahmet Rasim Barkınay Prof.Mustafa PULTAR Denizler Kitabevi 2005
ESKİ ÇAĞDA EGE BÖLGESİ George BEAN Arıon yayınları 1966,1979
IONİA Prof.Bilge UMAR İnkilap yayınları 2001
TÜRKİYEDE TARİHSEL ADLAR Prof.Bilge UMAR İnkilap yayınları 1993
İLKÇAĞDA İZMİR Cecıl John CADOUX Çev.Prof.Bilge UMAR İletişim yayınları 2003
DESTANLAR ÇAĞINDAN 19.YY.A İZMİR Konstantınos OIKONOMOS F.SLAARSÇev.Prof.B.UMAR İletişim yayınları2001
ANADOLUNUN TARİHSEL COĞRAFYASI 1 Prof.Dr.Veli SEVİN Türk Tarih Kurumu yayınları 2003
ANADOLUNUN TARİHİ COĞRAFYASI W.W.RAMSAY Çev.Mihri PEKTAŞ MEB yayını 1960
ANTİK ANADOLU COĞRAFYASI STRABON Çev.Adnan PEKMAN Arkeoloji ve sanat yayınları 1987
İZMİR'İN SMYRNA'SI-Prof.Dr.Ersin DOĞER-İletişim yayınları 2006i