Erkmen Senan: Prusias Ad Hypium:Düzce Konuralp'te bir Antik Kent

ANTIK ŞEHİR: PRUSIAS AD HYPIUM/KİEROS (KONURALP)

Düzce'ye baglı Konuralp beldesinde yer alan antik sehrin tarihi, milattan önce 3. yüzyıla kadar dayanıyor. Konuralp ilk olarak tarih sahnesine Hypios adı ıle çıkıyor. Dogudan batıya uzanan, Küçük Melen ve Tabak Çayları yakınında, ovada son bulan bir tepenin üzerine kurulan kasabanın adı Hypios'dan sonra Kieros olarak anılmaya başlamış.( Bu tarihi Melen Çayı şu anda İstanbul'un suyunun karşılandığı Melen Çayı.Bunu da hemen belirtelim.)

Kieros'un tarihi de tam olarak aydınlatılamamıstır. Mariandynlere ve Herekleia Devleti'ne karşı harekete geçen Bithynler, krallari 1. Prusias (M.Ö.283 - M.Ö.183)'in eliyle Sangarios'un doğusundaki Kieros'u zaptettiler.

Buraya Bithyn kolonisi yerlestirerek kısa zamanda eskisine göre daha bayındır hale getiren 1. Prusias, sehri bir çok abidelerle süsledi ve tahkim ettirdikten sonra ismini de degiştirdi. Böylece Kieros M.Ö. 2. yüzyil sonlarında tarih sahnesinden çekildi. Burasi Kralın adına izafeten Prusias ismini aldı. Bursa ve Gemlik'deki diğer Prusias şehirlerinden ayırt edilmek için bu yeni kente Prusias Pros Hypios, yani Melen Kenarindaki Prusias adi verildi.

Prusias Pros Hypios, M.Ö. 74 yılına kadar Bithyn hakimiyetinde yaşadı. Kral, 4. Nikomedes, Philopater zamanında, siyasi çalkantılara maruz kaldı.Büyük Pontus Kralı Mithridates'in diger Bithynia şehirleri gibi Prusias Pros Hypios'u istila ederek Pontus hakimiyetine soktu. Bithynia Krali Nikomedes ise ölmeden önce krallığını Romalılar'a vasiyet yolu ile birakti. M.Ö. 74'den sonra, Roma hakimiyeti başladı. Bu devrede Prusias Pros Hypios, Latin kültürünün tesiri altında kaldı. Merkezi Nikomedia olan Bithynia Pontus eyaletinin şehri olarak ve Prusias ad Hypium adiyla yaşayışına devam etti.

Keşfedilen ve Fransiz arkeologlardan Georges Perrot'nun ilim alemine kazandırdığı bir kitabeden, Prusias ad Hypium'da on iki kabile ve her birinin iki başının olduğu anlaşılmaktadır.

Ekonomik hayatın Roma Çağı boyunca canlı olduğu, hemen hemen bütün devlet reislerine ait paralardan ve mimari eserlerden anlasilmaktadir. Sehrin sembolü olan Tanriça Tyche heykeli ve bu gün Tabak Çayi yataginda toprakla kapanmaya yüz tutan Roma Köprüsü, 3 kemerli ve 10 metre boyundadir. Prusias ad Hypium'un ilk çaglarina ait surlardan ise belirli bir iz kalmamistir.

Roma Devri, 395'de sona ermiştir. Özellikle, imparatorluğun her yerinde olduğu gibi Prusias'da da dini akımların mücadelesi görüldü. Zira Hiristiyanlik önce gizli, sonra açikça, eski ve Roma dini inançlarina meydan okudugu gibi mağlup etmeyi de basarabilmisti. Roma Devri'nin sonlarina doğru, bilinmeyen sebeplerden dolayi Imparator 1. Teheodosius (378-395) 384 ve ya 385'de Paphlagonia ve Bithynia Eyaletleri'nden bazi ;şehirleri alarak, bunlarla oğlu Honorius'un adını verdiği Honorius Eyaletini kurmustu. Yeni düzenlemede Prusias ad Hypium da bu eyaletin sınırları içinde önemli bir şehir mevkiini koruyabilmisti. 535 yilina dogru Prusias (Konuralp), Claudiopolis'ten sonra bölgede ikinci önemli şehir oldu. Konuralp'de bulunan Hac isaretli mezar mermerleri de bu devre ait arkeolojik kalıntılardandır. 395'de Büyük Theodosius öldü ve Roma Imparatorluğu resmen Doğu ve Batı olmak üzere ikiye bölündü. Bu dönemde Prusias ad Hypium da Dogu Roma Imparatorluğu sınırlarında kaldı. zce, Osman Gazi'nin beyliği sırasında Türk hakimiyetine katıldı. Orhan Gazi'nin mahiyetinde Geyve, Alp Suyu, Karacebüs hisarlarını fetheden Konur Alp, Akçakoca ve Abdurrahman Gazi, Bizans devrinde Regio Tarsia adı verilen Akova'ya akınlara basladi. Konuralp, Bolu topraklarına karşı bir sefer düzenlemis, Düzbazar'i ele geçirdikten sonra da, simdi yeri hala belirlenemeyen Uzunca-Bel'de Bizanslılar'la iki gün vuruşmayarak beklemiş ve arkasından son darbeyi vurmustur.

Osman Gazi, Düzce Pazari (yani ovayi) ve Bizans Prusias'ini, Konur Alp'in yönetimine verdi. 14. yüzyilin ilk çeyreğinden itibaren bu bölge Konur Alp ili ve kisaca Konrapa diye anilmistir.

ANTIK TIYATRO(40 BASAMAKLAR)

Prusias Ad Hypium/ Kieros'un mimari zenginligini gösteren en önemli kalıntılarından biri de tiyatrosudur. Halk arasinda 40 Basamaklar olarak da bilinen antik tiyatro, M.S. birinci yüzyila kadar yöreye hakim olan Prusias Krallığı döneminin sanatsal zenginligini gösteren en canlı eserler arasındadir.
Tepenin üst kismina yaslanmis olarak duran tiyatro, yari daire seklinde olup, iki ucu kesilmis , oturma kademeleri yarı daireden daha kısa bir şekil almistir. Güneye bakan tiyatronun uzunluğu 100 metre, genisligi ise 74 metredir. Beyaz, sağılam ve mahalli güzel kalkerli taşardan yapılmıştır. Üst kısmındaki oturma kademelerinin yarısı iyi korunabilmis durumdadir. Aslan pençeleri ile süslenmis olan oturma kademelerini bölümlere ayıran yedi merdiven bulunuyor. Sahne binasi büyük dikdörtgen şeklinde olan tiyatronun, sağda ve solda bir koridora açılan kemerli geçitleri ile orkestranın

bulunduğu kesime geçiliyor. Kemerlerden yalnızca en sağdaki, yarı daire şeklinde ve örtülü olanı bugüne kadar ayakta kalmıştır.

MOZAİKLER : Konuralp'in güneyindeki tarlalarda Roma Döneminden kalma iki önemli mozaik döşeme bulunmuştur. Bunlardan birinde Yunan mitoloji kahramanı Akilleus ve annesi Thetis'le (deniz tanrıcası) ilgili bir sahne, diğerinde ise Yunan mitolojisinin destansı ozanı Orpheus ve mevsimler temsil edilmektedir. Banaş köyünde buna benzer mozaik döşemelere rastlanmıştır. Burada kare biçimli bir alan, birbirine geçmeli yuvarlaklarla bölünmüş, her yuvarlağın içine kuş resmi işlenmiştir. Bir başka döşemede ise yuvarlak bir alanın ortasına madalyon içinde meyve dollu dallar ve kuşlarla bezenmiş bir sepet çizilmiştir.

SURLAR : Roma Döneminde yapılan kale günümüze ulaşmamıştır. İmparator Gallienus'un III. yy'da bastırdığı sikkelerde Prusias ad Hypium'un iki kuleli kent kapısı gösterilmiştir. Bizans dönemi surlarının 200 metrelik bölümü günümüzde de ayaktadır. Bu surlar antik köprüden hamam Sokağına dek izlenebilir. Güneyinde üstünde bir at kabartması bulunan "Atlı Kapı" vardır. Bu duvarlar güneydoğuya doğru uzanarak, kale biçiminde bir kule ile son bulur. Kale duvarlarında daha önceki dönemin kalıntıları kullanılmıştır.

TYCHE HEYKELİ : 1931 yılında Konuralp'te bulunan eser, İstanbul Arkeoloji Müzelerinde sergilenmektedir. Bereket Tanrıçası Tyche'yi tasvir eden 2.60 metre boyundaki heykel M.S. 2. yy'a ait muhteşem bir Roma eseridir. Ayakta tasvir edilmiş olan Tyche, sol elinde çeşitli meyveler bulunan bir bereket boynuzu ve elinde üzüm salkımı olan bir çocuk tutmaktadır.

ANTONINUS PIUS BÜSTÜ : 1991 yılında Konuralp Beldesinin güneyindeki bir tarlada bulunmuştur. Roma İmparatoru Antoninus Pius'un (M.S. 13-161) mermer bir büstüdür. Konuralp Müzesi Taş Eserler Salonunda sergilenmektedir.

LAHİT : Konuralp Beldesinin batısındaki Tepecik Nekropolünde 1937 yılında bulunmştur. Eser Konuralp Müzesi bahçesinde sergilenmektedir. Mermerden yapılan bu eser 1.20 metre yükseklik, 1.22 m. genişlik ve 2.47 m. uzunluğa sahiptir. Lahit'in tüm yüzeylerinde kabartma boğa başlarıyla birbirine bağlanan girlandlar içinde rozet ve insan başları işlenmiştir. Ön yüzde, içinde kitabesi olmayan bir tabula ansata ile altta aslan, kartal, yaban domuzu ve balıkçıl kuşu tasvirleri bulunmaktadır. Lahit M.Ö. 1. yüzyılla tarihlendirilmektedir.

MEZAR STELLERİ ve HEYKEL KAİDELERİ : Genellikle dikdörtgen prizma şeklinde altı ve üstü profilli olan bu eserler; üzerinde yer alan kitabeleri ile antik Konuralp hakkında önemli bilgiler vermektedir.

Tiyatroda Sahnenin (Skene) önündeki üç büyük kemerli kapidan ise bu gün yalnizca biri sağlam olarak duruyor. Cephede kornis altinda büyük harflerle yazili Yunanca kitabeden ise küçük bir parçası bugüne kadar muhafaza edilebilmistir.

Prusias Ad Hypium -Kieros ile ilgili kaynaklar:
Anadolu'nun Kuzeybatısında Bir Antik Kent Prusias Ad Hypium(Kieros)Konuralp/Üskübü)-Yazan:TURGUT H.ZEYREK-GÜLBAHAR BARAN-ÇELİK -EGE Yayınları-2005
BİTHYNİA -BİLGE UMAR-İnkilap Yayınları

Prusias Ad Hypium'da 2007 ortalarında çektiğim fotoğraflar;Tiyatro ve Sahne binası kalıntıları
(Antik kentin Tiyatrosu oldukça sağlam ve büyük bir kısmı hala toprak altında...)

ROMA DÖNEMİ MERMER KÖPRÜ: Konuralp’in batısından geçip, Efteni Gölüne dökülen Tabak Deresi üzerinde; Akçakoca yolu ile Çilimli yol ayrımındaki mermer köprünün bu gün yalnızca 10 metrelik üç kemeri görülebiliyor. Beyaz mermer bloklardan ve hiç harç kullanılmadan yapılmış olması köprünün en büyük özelliği olarak tanımlanıyor. Akçakoca Yolu Konuralp çıkışında bu gün kullanılmakta olan yeni köprünün arkasında kalan tarihi mermer köprünün, 50 yıl kadar önce, halen faaliyette olan yeni köprü yapılıncaya kadar kullanılmış olduğu biliniyor. Ancak ne zaman ve nasıl yarısının yıkıldığı konusunda kesin bir bilgi yok. Yarısı yıkılmış olmasına rağmen bu gün bile taş yapısı bozulmamış olan köprünün de M.S. birinci yüzyıla ait olduğu sanılıyor. Kısa bir süre öncesine kadar çevresindeki evlerin bahçesinde kaybolan köprünün yoldan ancak bir bölümü fark edilebiliyordu. Akçakoca yolu üzerinde sürdürülen yol genişletme çalışmaları kapsamında dere üzerine yapımına başlanan ikinci köprünün kazıları sırasında tarihi mermer köprü de çevresi açılarak gözler önüne çıkartıldı.

Prusias Ad Hypium Roma dönemi kemerli köprüsü aşağıdaki ırmak yanındaki olandan önceki, fotoğrafta gördüğünüz gibi yoğun otlarla kaplanmış durumda, yine de dikkatli bir göz köprünün kemerlerini seçebilir, ben uzun süre köprüyü aramıştım,antik ırmağa bakan bölümünde ise kalıntılar görülebilir.

Prusias ad Hypium'da MERMER KÖPRÜ:
Konuralp'in batısından geçip, Efteni Gölüne dökülen Tabak Deresi üzerinde; Akçakoca yolu ile Çilimli yol ayrımındaki mermer köprünün bu gün yalnızca 10 metrelik üç kemeri görülebiliyor. Beyaz mermer bloklardan ve hiç harç kullanılmadan yapılmış olmasi köprünün en büyük özelliği olarak tanımlanıyor.
Akçakoca Yolu Konuralp çıkışında bu gün kullanılmakta olan yeni köprünün arkasında kalan tarihi mermer köprünün, 50 yıl kadar önce, halen etkinlikte olan yeni köprü yapılıncaya kadar kullanılmış olduğu biliniyor. Ancak yarısının ne zaman ve nasıl yıkıldığı konusunda kesin bir bilgi yok. Yarısı yıkılmış olmasına rağmen bu gün bile taş yapısı bozulmamış olan köprünün de M.S. birinci yüzyıla ait olduğu sanılıyor.
Kısa bir süre öncesine kadar çevresindeki evlerin bahçesinde kaybolan köprünün yoldan ancak bir bölümü fark edilebiliyordu. Akçakoca yolu üzerinde sürdürülen yol genişletme çalışmaları kapsamında dere üzerine yapimina baslanan ikinci köprünün kazıları sırasında tarihi mermer köprü de çalılar arasından ancak çok dikkatli bir göz tarafından seçilebiliyor.Tarihi köprü ve çevresinde bilimsel bir düzenleme,temizlik, restorasyon, çevre düzenleme çalışması ve bilimsel kazı gerekiyor.
Prusias Ad Hypium -Kieros ile ilgili kaynaklar:
Anadolu'nun Kuzeybatısında Bir Antik KentPrusias AdHypium(Kieros)Konuralp/Üskübü)-Yazan:TURGUT H.ZEYREK-GÜLBAHAR BARAN-ÇELİK -EGE Yayınları-2005
BİTHYNİA -BİLGE UMAR-İnkilap Yayınları

Konuralp’den çıkarılıp 1901’de İstanbul müzesine alınan diğer heykeller de Lateran Müzesindeki Sophocles tipi, kumaş katları sade giyimli bir erkek heykeli ile Helenistik bir tipin Roma Çağında (M.S. 2. yüzyıl) yapılmış bir kopyası olan oturan mermer kadın heykelidir. 1949 yılında Konuralp’in Sarafiye mevkiinde bulunan ve M.S. 3. yüzyıla ait Mermer Çocuk heykeli de yine İstanbul Müzesine gönderilen eserler arasında. Milo Venüsü tipinde Venüs heykelciği, mermerden yapılmış ve sandalını çözen Afrodit Heykeli, M.S. ikinci yüzyıla ait çok sayıda küçük plasto başlığı, duvarlar önünde; zırhında çelenk tutan iki zafer ilahesi ile süslü olan bir Roma imparatorunun zırhlı heykelinin parçaları da bölgeden çıkan önemli eserler arasındadır.

TYKHE HEYKELİ : 1931 yılında bulunan ve halen İstanbul Arkeoloji müzesinde sergilenen; 2.60 metre yükseklikteki heykel Şans Tanrıçası Tykhe/Tyche’yi tasvir etmektedir. M.Ö. 4. yüzyıldaki heykeltıraşlık mekteplerinin tesiri altında, M.S. 2. yüzyılda yapılmış olan bu büyük heykelle birlikte bir de, üzerinden 10 satırlık kitabesi bulunan heykel kaidesi ortaya çıkarılmıştır. Şehrin sembolü olan Tanrıça Tyche’nin sol eli çeşitli meyve ve toprak ürünlerinden meydana gelen bir bereket boynuzu tutmakta. Aynı kolu üstünde ise elinde üzüm salkımı ile bir çocuk bulunmakta ve başında da bir taç bulunmaktadır.